Podstawy gospodarki leśnej

Podręcznik jest syntezą wiedzy o prowadzeniu gospodarki leśnej w lasach Polski. W sposób encyklopedyczny omówiono w nim główne działy tej gospodarki – hodowlę lasu, urządzenie lasu, ochronę lasu, użytkowanie lasu i ekonomikę leśnictwa.

W książce ukazano przyrodniczą złożoność gospodarki leśnej, jej cele i zadania gwarantujące trwałe zachowanie lasów dla przyszłych pokoleń, bez uszczerbku dla obecnych, o ile prawa i zasady polityki leśnej będą akceptowane i przestrzegane przez społeczeństwo.

Przedstawione zagadnienia są wynikiem wiedzy i praktyki wielu pokoleń leśników, a także najnowszych osiągnięć z dziedziny leśnictwa. Podręcznik jest przeznaczony przede wszystkich dla studentów leśnictwa, ochrony środowiska oraz biologii.

Spis treści

PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO
WSTĘP

I. CHARAKTERYSTYKA LASÓW W POLSCE
1. Poglądy na istotę lasu
1.1. Definicje lasu
1.2. Swoistość lasu
1.3. Las jako ekosystem
1.4. Las jako zjawisko geograficzne
1.5. Las jako zjawisko historyczne
1.6. Las jako obiekt zainteresowania człowieka
1.7. Las jako kategoria prawna (ewidencyjna)

2. Struktura własnościowa lasów w Polsce

3. Rozmieszczenie lasów – lesistość

4. Gatunki drzew leśnych
4.1. Definicja i podział
4.2. Zasięg naturalny głównych gatunków lasotwórczych
4.3. Wymagania ekologiczne drzew

5. Siedliska leśne

6. Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski

7. Funkcje lasów
7.1. Wprowadzenie
7.2. Lasy chronione prawem
7.3. Lasy ochronne
7.4. Lasy gospodarcze – wielofunkcyjne

8. Charakterystyka lasów
8.1. Wprowadzenie
8.2. Lasy na terenach nizinnych
8.3. Lasy na terenach górskich
8.4. Cechy szczególne polskich lasów

Literatura

II. GOSPODARKA LEŚNA
1. Podstawy prawne gospodarki leśnej
2. Cele gospodarki leśnej
3. Zasady gospodarki leśnej
3.1. Uwagi ogólne
3.2. Powszechna ochrona lasów
3.3. Trwałe utrzymywanie lasów
3.4. Racjonalne użytkowanie lasu
3.5. Powiększanie zasobów leśnych
3.6. Zasady udostępniania lasów

4. Właściwości gospodarki leśnej
4.1. Wprowadzenie
4.2. Wielkoobszarowość gospodarstwa leśnego
4.3. Przestrzenne rozmieszczenie kompleksów leśnych
4.4. Długi cykl produkcji drewna
4.5. Długookresowe planowanie gospodarcze
4.6. Złożoność procesu produkcji drewna
4.7. Produkcja drewna – produkcja przyrodnicza
4.8. Brak możliwości zmiany profilu produkcji drzewnej
4.9. Wielofunkcyjny charakter lasu
4.10. Złożoność budowy lasu jako gospodarstwa

5. Modele gospodarki leśnej

Literatura

III. HODOWLA LASU

Wstęp

1. Drzewostan – główny przedmiot hodowli lasu
1.1. Pojęcie drzewostanu
1.2. Cechy drzewostanu
1.2.1. Wprowadzenie
1.2.2. Pochodzenie
1.2.3. Wiek
1.2.4. Wysokość i grubość drzew
1.2.5. Skład gatunkowy
1.2.6. Budowa piętrowa
1.2.7. Zagęszczenie
1.2.8. Zwarcie
1.2.9. Jakość

2. Sposoby zagospodarowania lasu
2.1. Definicja i podział
2.2. Zrębowy sposób zagospodarowania
2.3. Przerębowo-zrębowy sposób zagospodarowania
2.4. Przerębowy sposób zagospodarowania

3. Rębnie – podstawa odnowienia lasu
3.1. Definicje i charakterystyka
3.2. Rębnia zupełna
3.3. Rębnia częściowa
3.4. Rębnia stopniowa
3.5. Rębnia przerębowa

4. Odnowienie lasu i zalesianie
4.1. Wprowadzenie
4.2. Odnowienie naturalne
4.3. Odnowienie sztuczne
4.3.1. Uwagi ogólne
4.3.2. Skład, stopień i forma zmieszania gatunków na uprawie
4.3.3. Wybór sposobu odnowienia
4.3.4. Prace przygotowawcze do odnowienia i przygotowanie gleby
4.3.5. Siew i sadzenie
4.4. Zalesianie gruntów porolnych i nieużytków

5. Hodowla selekcyjna drzew leśnych

6. Nasiennictwo leśne
6.1. Regionalizacja nasienna
6.2. Zbiór i przechowywanie nasion

7. Szkółkarstwo leśne

8. Pielęgnowanie lasu
8.1. Definicja i zadania pielęgnowania lasu
8.2. Pielęgnowanie upraw i odnowień
8.3. Pielęgnowanie miodników i podrostów
8.4. Pielęgnowanie tyczkowin i starszych drzewostanów
8.5. Pielęgnowanie siedliska

9. Plantacyjna uprawa drzew i zadrzewienia
9.1. Definicja zadrzewień
9.2. Plantacyjna uprawa drzew
9.3. Zadrzewienia na terenach wiejskich

Literatura

IV. URZĄDZANIE LASU

Wstęp

1. Inwentaryzacja lasu
1.1. Stan posiadania – prace geodezyjno-kartograficzne
1.2. Podział powierzchniowy lasu
1.2.1. Zadania podziału powierzchniowego lasu
1.2.2. Podział powierzchniowy w terenie nizinnym
1.2.3. Podział powierzchniowy w terenie górskim
1.2.4. Utrwalenie podziału powierzchniowego
1.3. Inwentaryzacja typologiczna lasu
1.4. Podział gospodarczy lasu
1.5. Podział użytków drzewnych
1.5.1. Rozmiar użytkowania i wiek rębności
1.5.2. Użytki rębne
1.5.3. Użytki przedrębne
1.6. Inwentaryzacja lasu – opis taksacyjny gruntów
1.6.1. Grupy użytków gruntowych, powierzchniowe jednostki inwentaryzacyjne
1.6.2. Opis taksacyjny gruntu leśnego
1.6.3. Opis taksacyjny gruntu nieleśnego
1.6.4. Odczytywanie treści opisu taksacyjnego
1.6.5. Zestawienia z opisów lasu obrębu
1.6.6. Wyznaczanie granic pododdziałów
1.7. Pomiary lasu
1.7.1. Pomiar granic pododdziałów i szczegółów liniowych
1.7.2. Pomiar zasobności drzewostanu
1.8. Mapy leśne
1.8.1. Mapa gospodarcza
1.8.2. Mapa gospodarczo-przeglądowa
1.8.3. Mapy przeglądowe
1.8.4. Mapa sytuacyjna obszaru w granicach zasięgu terytorialnego nadleśnictwa

2. Plan urządzenia lasu
2.1. Wprowadzenie
2.2. Plan urządzenia lasu nadleśnictwa
2.2.1. Zawartość
2.2.2. Elaborat
2.2.3. Plan zagospodarowania lasu
2.3. Postępowanie przy sporządzaniu planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa
3. Strategiczna ocena oddziaływania planu urządzenia lasu na środowisko

4. Uproszczony plan urządzenia lasu i inwentaryzacja stanu lasu
4.1. Uproszczony plan urządzenia lasu
4.2. Inwentaryzacja stanu lasu

5. Rekreacyjne zagospodarowanie lasu (lasy komunalne)

Literatura

V. OCHRONA LASU

Wstęp

1. Zagrożenia abiotyczne
1.1. Światło
1.2. Temperatura
1.2.1. Niskie temperatury (mrozy i przymrozki)
1.2.2. Wysokie temperatury
1.3. Wiatry
1.4. Wyładowania atmosferyczne
1.5. Opady atmosferyczne
1.5.1. Deszcz
1.5.2. Śnieg
1.5.3. Sadź i gołoledź
1.5.4. Grad
1.5.5. Lawiny
1.6. Nadmiar i niedobór wody w glebie
1.7. Niedobór i nadmiar substancji pokarmowych
1.8. Tereny narażone na erozję

2. Zagrożenia antropogeniczne
2.1. Urbanizacja
2.2. Przemysł wydobywczy
2.3. Przemysł energetyczny
2.4. Przemysł przetwórczy
2.5. Komunikacja
2.6. Gospodarka rolna
2.7. Ochrona gruntów leśnych
2.8. Zanieczyszczanie środowiska
2.8.1. Wprowadzenie
2.8.2. Wpływ zanieczyszczeń na drzewa
2.8.3. Zamieranie lasów
2.9. Pożary lasu
2.9.1. Wiadomości ogólne
2.9.2. Przeciwpożarowe zabezpieczenie obszarów leśnych
2.9.3. Klasyfikacja pożarów
2.9.4. Taktyka i technologie zwalczania pożarów lasu
2.9.5. Akty prawne z zakresu ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych
2.10. Szkodnictwo leśne
2.11. Antropopresja – wpływ rekreacji na lasy

3. Zagrożenia biotyczne
3.1. Zagrożenia powodowane przez grzyby pasożytnicze
3.1.1. Fitopatologia – definicja
3.1.2. Choroba rośliny
3.1.3. Objawy chorób roślin
3.1.4. Przebieg chorób roślin
3.1.5. Przyczyny chorób roślin (czynniki chorobotwórcze)
3.1.6. Uwarunkowania chorób roślin
3.1.7. Epifitozy
3.1.8. Ochrona roślin przed chorobami
3.1.9. Ważniejsze choroby drzew leśnych
3.2. Ochrona lasu przed szkodami wyrządzanymi przez owady
3.2.1. Występowanie i rola owadów w ekosystemach leśnych
3.2.2. Ogólna charakterystyka szkodliwych owadów leśnych
3.2.3. Charakterystyka uszkodzeń powodowanych przez owady
3.2.4. Następstwa uszkodzeń drzew
3.2.5. Zmiany liczebności owadów szkodliwych
3.2.6. Ocena i prognozowanie zagrożenia szkółek, drzewostanów i drewna
3.2.7. Metody zapobiegania szkodom
3.2.8. Wybrane gatunki owadów szkodliwych
3.2.9. Słowniczek ważniejszych terminów
3.3. Ochrona lasu przed szkodami wyrządzanymi przez ssaki
3.3.1. Gryzonie i zającokształtne
3.3.2. Parzysto kopytne
Literatura

VI. GŁÓWNE UŻYTKOWANIE LASU

Wstęp

1. Drewno – surowiec odtwarzalny

2. Przerób drewna
2.1. Mechaniczny przerób drewna
2.2. Chemiczny przerób drewna
2.3. Surowiec energetyczny

3. Budowa drewna
3.1. Makroskopowa budowa drewna
3.1.1. Rdzeń
3.1.2. Drewno
3.1.3. Słoje roczne (drewno wczesne i późne)
3.1.4. Biel i twardziel
3.2. Mikroskopowa budowa drewna
3.3. Drewno gatunków lasotwórczych
3.3.1. Drewno gatunków iglastych
3.3.2. Drewno gatunków liściastych

4. Wady drewna
4.1. Definicja i podział wad drewna
4.2. Sęki
4.2.1. Sęki otwarte
4.2.2. Sęki zarośnięte
4.3. Pęknięcia
4.4. Wady kształtu
4.5. Wady budowy drewna
4.6. Zabarwienie drewna
4.7. Zgnilizny
4.8. Uszkodzenia mechaniczne

5. Szacunki brakarskie i klasyfikacja drewna okrągłego
5.1. Wprowadzenie
5.2. Akty prawne klasyfikacji jakościowo-wymiarowej
5.2.1. Normy podstawowe (wyjściowe)
5.2.2. Normy przedmiotowe
5.2.3. Sortymenty drzewne
5.2.4. Surowiec specjalny
5.3. Szacunek brakarski drzew na pniu
5.4. Klasyfikacja i manipulacja drewna okrągłego

6. Proces produkcyjny w leśnictwie

7. Technologie pozyskiwania drewna
7.1. Technologie ręczno-maszynowe
7.2. Technologie zmechanizowane
7.3. Technologie pozyskiwania drewna w górach

8. Wywóz drewna z lasu

9. Zasady doboru i oceny procesów technologicznych
9.1. Wprowadzenie
9.2. Ekologiczne aspekty pozyskiwania drewna
9.3. Ergonomiczne aspekty pozyskiwania drewna
9.4. Ekonomiczne aspekty pozyskiwania drewna

10. Procesy technologiczne pozyskiwania drewna zalecane do stosowania przy likwidacji skutków klęski
10.1. Założenia ogólne
10.2. Procesy technologiczne

11. Zasady, których należy przestrzegać podczas pozyskiwania drewna w drzewostanach poklęskowych o wysokim

ryzyku wypadku
12. Główne kryteria doboru procesów technologicznych pozyskiwania drewna

13. Składowanie drewna w lesie
13.1. Wiadomości ogólne
13.2. Metody krótkotrwałego przechowywania drewna w lesie
13.3. Metody długotrwałego przechowywania drewna w lesie
14. Chirurgia drzew
14.1. Wprowadzenie
14.2. Podkrzesywanie drzew
14.3. Zabezpieczanie ran drzew uszkodzonych w procesie pozyskiwania drewna

15. Słowniczek ważniejszych terminów dotyczących głównego użytkowania lasu

Literatura

VII. UBOCZNE UŻYTKOWANIE LASU

Wstęp

1. Jadalne owoce leśne
1.1. Ogólna charakterystyka owoców leśnych
1.2. Baza surowcowa owoców leśnych
1.3. Borówka czernica (Vaccinium myrtillus L.)
1.4. Pozyskiwanie i użytkowanie owoców leśnych

2. Jadalne grzyby leśne
2.1. Ogólna charakterystyka grzybów
2.2. Pozyskiwanie i użytkowanie grzybów leśnych

3. Żywicowanie
3.1. Żywicowanie w Polsce
3.2. Polska metoda żywicowania sosny
3.3. Żywicowanie chemiczne
3.4. Charakterystyka surowców i produktów żywicznych oraz źródeł ich otrzymywania

4. Inne surowce leśne i produkty uboczne
4.1. Igliwie drzew leśnych
4.2. Leśne rośliny zielarskie
4.3. Węgiel drzewny otrzymywany z retort polowych
4.4. Wykorzystanie kory drzew i krzewów

5. Leśne surowce uboczne a ochrona środowiska leśnego
5.1. Zasady zbioru owoców leśnych, grzybów i roślin zielarskich
5.2. Przepisy prawne ochrony środowiska leśnego związane z ubocznym użytkowaniem lasu

6. Znaczenie leśnych surowców ubocznych w turystyce i rekreacji

7. Stan i perspektywy ubocznego użytkowania lasu w Polsce

Literatura

VIII. EKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODAROWANIA W LEŚNICTWIE

Wstęp

1. Czynniki produkcji leśnej

2. Proces produkcji leśnej
2.1. Zakresy i okresy produkcji leśnej
2.2. Cechy produkcji leśnej
2.3. Koszty produkcji leśnej
2.4. Efekty działalności gospodarczej
2.4.1. Wprowadzenie
2.4.2. Efekty produkcyjne (gospodarcze)
2.4.3. Efekty pozaprodukcyjne (pozagospodarcze)
2.5. Wartość i cena produkcji leśnej

3. Produkcja globalna leśnictwa

4. Planowanie w leśnictwie

5. Finansowanie gospodarki leśnej

6. Organizacja i zarządzanie leśnictwem w Polsce

7. Podstawy polityki leśnej
7.1. Wprowadzenie
7.2. Tezy polityki leśnej państwa
7.3. Cele i priorytety polityki leśnej
7.4. Uwarunkowania organizacyjne, ekonomiczne i prawne
7.5. Spodziewane efekty i harmonogram realizacji polityki leśnej państwa

Literatura