Poradnik służby BHP

Poradnik służby BHP

Zwycięzca w konkursie TECHNICUS 2023 na najlepszy poradnik techniczny

rok wydania: 2022, wydanie czwarte
ilość stron: 648
format: B5
oprawa: twarda foliowana

Stan prawny: 2022 r.

Opis

Poradnik stanowi bogate kompendium wiedzy, która została uporządkowana, usystematyzowana i ustrukturyzowana gwarantując tym samym niezbędną pomoc dla każdej osoby zaangażowanej w działalność związaną z bezpieczeństwem i higieną pracy. Praca zbiorowa, powstała w oparciu o kilkudziesięcioletnią współpracę Wydawcy z wieloma autorami – specjalistami branżowymi.

Poradnik składa się z dziewięciu części:

System ochrony pracy i jego instytucje
Prawo pracy – wybrane regulacje prawne
Środowisko, obiekty budowlane i pomieszczenia pracy
Maszyny i inne urządzenia techniczne
Zagrożenia środowiska pracy
Procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz sytuacje awaryjne
Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy
Profilaktyka

W ramach powyższych części, w 38 rozdziałach omawiane są najważniejsze problemy związane z bezpieczną pracą, z uwzględnieniem wszystkich elementów procesów pracy. Materiały zebrane w Poradniku oparte są na obowiązujących aktach prawnych, których aktualizowana treść jest dostępna w portalu AsystentBHP.pl

Poradnik służby BHP polecany jest zarówno dla pracowników służby BHP, jak również dla osób prowadzących działalność gospodarczą w tym zakresie. Dla stawiających pierwsze kroki w tej profesji (uczniów, studentów) stanowi obszerną i usystematyzowaną bazę wiedzy niezbędnej do nauki i przyszłej pracy.

Poradnik został wydany w nowoczesnej formie, uwzględniającej najlepsze sposoby przyswajania wiedzy. Poradnik jest bogato ilustrowany, a kolorystyka tychże ilustracji spełnia wymogi prawidłowej percepcji ergonomicznej obrazu.

Spis treści

Wstęp / 25

I. System ochrony pracy i jego instytucje – M. Gałusza

1. Zakładowy system ochrony pracy / 27
1.1. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy / 27
1.1.1. Rys historyczny / 27
1.1.2. Organizacja służby bhp / 29
1.1.3. Zadania służby bhp / 30
1.1.4. Uprawnienia służby bhp / 32
1.2. Społeczna inspekcja pracy (SIP) / 33
1.2.1. Struktura SIP w zakładzie pracy / 33
1.2.2. Podstawowe prawa i obowiązki społecznych inspektorów pracy / 34
1.3. Związki zawodowe / 36
1.4. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy / 37

2. Nadzór nad warunkami pracy / 38
2.1. Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) / 38
2.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) / 42
2.3. Państwowa Straż Pożarna (PSP) / 44
2.4. Urząd Dozoru Technicznego (UDT) / 47
2.5. Inspekcja Ochrony Środowiska (IOŚ) / 48
2.6. Administracja architektoniczno-budowlana i nadzór budowlany / 50
2.7. Nadzór górniczy / 51
2.8. Inspekcja Handlowa (IH) / 52
Literatura do części I / 52

II. Prawo pracy – wybrane regulacje prawne – M. Gałusza

3. Źródła prawa pracy / 53
3.1. Międzynarodowe źródła prawa pracy / 53
3.2. Krajowe źródła prawa pracy / 57
3.3. Zasady prawa pracy / 57

4. Obowiązki uczestników procesu pracy w zakresie bhp / 58

5. Czas pracy / 61
5.1. Normy i ogólny wymiar czasu pracy. Systemy czasu pracy / 61
5.2. Rozkład czasu pracy / 62
5.3. Okresy odpoczynku / 63
5.4. Praca w godzinach nadliczbowych / 63
5.5. Praca w porze nocnej oraz w niedziele i święta / 64

6. Ochrona pracy kobiet / 66
6.1. Uwagi ogólne / 66
6.2. Prace wzbronione dla kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią / 67

7. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem / 67
7.1. Uprawnienia kobiet i obojga rodziców / 68
7.2. Uprawnienia pracownika-ojca / 70

8. Zatrudnianie młodocianych / 71
8.1. Zasady zatrudniania młodocianych / 71
8.2. Ochrona pracy młodocianych / 72

9. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych / 74
9.1. Uwagi ogólne / 74
9.2. Obowiązki pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych / 75
9.3. Dodatkowe uprawnienia osób niepełnosprawnych / 75
10. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika / 76
Literatura do części II / 78

III. Środowisko, obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

11. Ochrona środowiska – M. Gałusza / 79
11.1. Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom / 79
11.1.1. Zasady ogólne / 79
11.1.2. Instalacje i urządzenia / 80
11.1.3. Substancje i produkty / 80
11.2. Pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii / 81
11.3. Poważne awarie / 81
11.3.1. Przepisy ogólne / 81
11.3.2. Przeciwdziałanie poważnej awarii przemysłowej / 82

12. Obiekty budowlane, pomieszczenia pracy, stanowiska pracy – A. Słomka (12.1-12.4), M. Gałusza (12.5) / 83
12.1. Przepisy ogólne i dokumentacja projektowa / 83
12.2. Oddawanie do użytku obiektów budowlanych / 85
12.3. Utrzymanie obiektów budowlanych / 86
12.4. Pomieszczenie pracy / 87
12.4.1. Przestrzeń robocza / 87
12.4.2. Oświetlenie / 88
12.4.3. Ogrzewanie i wentylacja / 88
12.4.4. Dojście do stanowiska pracy / 89
12.4.5. Organizacja stanowisk pracy / 89
12.5. Pomieszczenia higienicznosanitarne / 91
12.5.1. Szatnie / 91
12.5.2. Umywalnie i pomieszczenia z natryskami / 92
12.5.3. Pomieszczenia do wypoczynku / 92
12.5.4. Ustępy / 93
12.5.5. Jadalnie / 93
12.5.6. Pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej / 94
12.5.7. Pomieszczenia do ogrzewania się pracowników / 94

13. Ochrona przeciwpożarowa, przeciwwybuchowa i odgromowa – K.T. Kociołek / 94
13.1. Przeciwpożarowe wymagania budowlane / 95
13.1.1. Podział budynków / 95
13.1.2. Strefy pożarowe i oddzielenia przeciwpożarowe / 96
13.1.3. Drogi ewakuacyjne / 97
13.1.4. Drogi pożarowe / 102
13.1.5. Przeciwpożarowe zaopatrzenie w wodę / 103
13.2. Ochrona przeciwpożarowa budynków i innych obiektów budowlanych / 104
13.2.1. Obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej / 104
13.2.2. Czynności zabronione / 106
13.2.3. Gaśnice i środki gaśnicze / 111
13.2.3.1. Budowa gaśnic / 111
13.2.3.2. Wyposażenie obiektów w gaśnice / 116
13.2.3.3. Przeglądy konserwacyjne / 118
13.2.3.4. Środki gaśnicze / 119
13.2.4. Urządzenia i instalacje przeciwpożarowe / 119
13.2.5. Instalacja wodociągowa przeciwpożarowa / 121
13.3. Prace niebezpieczne pod względem pożarowym / 122
13.4. Materiały niebezpieczne pożarowo / 123
13.5. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego / 124
13.6. Zagrożenie wybuchem / 125
13.7. Ochrona odgromowa budynków / 128
Literatura do części III / 129

IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne

14. Wymagania bhp dla maszyn i innych urządzeń technicznych – M. Gałusza (14.1, 14.2, 14.4.6, 14.4.8), A. Słomka (14.3, 14.4.1), K. Schmidt (14.4.2-14.4.4), Z. Wilk (14.4.5), L. Michalski i P. Nowak-Borysławski (14.4.7) / 130
14.1. Informacje podstawowe / 130
14.2. Szczegółowe zasady stosowania znaków i sygnałów bezpieczeństwa / 132
14.2.1. Przepisy ogólne / 132
14.2.2. Znaki bezpieczeństwa / 132
14.2.3. Oznaczanie przeszkód, niebezpiecznych miejsc i dróg / 132
14.2.4. Sygnały świetlne / 133
14.2.5. Sygnały dźwiękowe / 133
14.2.6. Komunikaty słowne / 133
14.2.7. Sygnały ręczne / 134
14.3. Minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu maszyn / 136
14.3.1. Wymagania dotyczące użytkowania maszyn / 137
14.3.1.1. Maszyny do podnoszenia ładunków / 137
14.3.1.2. Tymczasowa praca na wysokości / 138
14.3.1.3. Drabiny / 138
14.3.1.4. Rusztowania / 139
14.3.2. Minimalne wymagania dotyczące maszyn / 139
14.3.3. Kontrola maszyn / 142
14.3.4. Współdziałanie pracodawcy z pracownikami w celu zapewnienia bezpieczeństwa przy użytkowaniu maszyn / 142
14.4. Bezpieczeństwo i higiena pracy przy obsłudze niektórych maszyn i urządzeń / 143
14.4.1. Stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe / 143
14.4.1.1. Obowiązki pracodawcy / 143
14.4.1.2. Wyposażenie stanowiska komputerowego / 144
14.4.1.3. Mikroklimat / 147
14.4.1.4. Hałas / 148
14.4.2. Obrabiarki do drewna / 148
14.4.3. Obrabiarki do metali / 151
14.4.3.1. Obróbka metali skrawaniem / 151
14.4.3.2. Plastyczna obróbka metali / 154
14.4.4. Obróbka tworzyw sztucznych / 155
14.4.5. Stanowiska spawalnicze / 157
14.4.6. Maszyny do robót ziemnych, budowlanych i drogowych / 160
14.4.7. Wózki jezdniowe / 162
14.4.7.1. Czynności eksploatacyjne przed przystąpieniem do pracy / 162
14.4.7.2. Czynności eksploatacyjne kierowcy podczas pracy / 163
14.4.7.3. Czynności eksploatacyjne po zakończeniu pracy / 164
14.4.7.4. Czynności zabronione / 165
14.4.7.5. Zasady bezpiecznej pracy wózkiem jezdniowym / 165
14.4.7.6. Zasady bezpiecznego ruszania i hamowania / 166
14.4.7.7. Zasady bezpiecznego manewrowania / 166
14.4.7.8. Bezpieczna jazda z ładunkiem / 167
14.4.7.9. Jazda z ładunkiem wielkogabarytowym / 167
14.4.7.10. Pokonywanie zakrętów / 168
14.4.7.11. Jazda po pochyłościach / 169
14.4.7.12. Praca wózkiem spalinowym w pomieszczeniach / 169
14.4.7.13. Transport materiałów niebezpiecznych / 170
14.4.7.14. Praca wózkiem w strefach zagrożonych wybuchem / 171
14.4.8. Urządzenia energetyczne / 171
14.4.8.1. Informacje podstawowe / 171
14.4.8.2. Praca wewnątrz urządzeń energetycznych / 173
14.4.8.3. Instalacje cieplne / 174
14.4.8.4. Urządzenia wodne i budowle hydrotechniczne 175
14.4.8.5. Urządzenia i instalacje związane z wodorem 176
14.4.8.6. Urządzenia elektroenergetyczne / 176
14.4.8.7. Prace eksploatacyjne stwarzające możliwość szczególnego zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego / 178
14.4.8.8. Organizacja prac / 179

15. Urządzenia techniczne – warunki techniczne dozoru technicznego – M. Gałusza (15.1-3), L. Michalski, P. Nowak-Borysławski (15.4) / 183
15.1. Informacje podstawowe / 183
15.2. Rodzaje urządzeń podlegających dozorowi technicznemu / 185
15.3. Eksploatacja niektórych urządzeń podlegających dozorowi technicznemu / 187
15.3.1. Urządzenia ciśnieniowe / 187
15.3.2. Urządzenia transportu bliskiego (UTB) / 188
15.4. Bezpieczna eksploatacja urządzeń technicznych na przykładzie suwnic i cięgników / 191
15.4.1. Ogólne wymagania bezpieczeństwa / 191
15.4.2. Czynności eksploatacyjne obsługującego / 192
15.4.2.1. Czynności przed podjęciem pracy / 192
15.4.2.2. Czynności w trakcie pracy 194
15.4.2.3. Czynności po zakończeniu pracy / 195
15.4.2.4. Czynności zabronione 195

16. Systemy oceny zgodności – M. Gałusza / 196
16.1. Informacje podstawowe / 196
16.2. Maszyny 197
16.2.1. Informacje podstawowe / 197
16.2.2. Stanowisko operatora / 199
16.2.3. Układy sterowania / 199
16.2.4. Wyposażenie maszyny / 202
16.2.5. Osłony i urządzenia ochronne / 203
16.2.6. Eliminowanie zagrożeń / 205
16.2.7. Informacje i ostrzeżenia. Oznakowanie / 207
16.2.8. Instrukcja / 208
16.2.9. Osprzęt maszyny / 210
16.3. Dźwigi i ich elementy bezpieczeństwa / 211
16.4. Urządzenia ciśnieniowe i zespoły urządzeń ciśnieniowych / 212
16.5. Urządzenia spalające paliwa gazowe / 214
16.6. Urządzenia i systemy ochronne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem / 217
16.7. Sprzęt elektryczny / 219
Literatura do części IV 221

V. Zagrożenia środowiska pracy

17. Czynniki występujące w procesach pracy – A. Słomka / 222
17.1. Źródła i potencjalne konsekwencje zagrożeń / 223
17.2. Przykłady niebezpiecznych zdarzeń / 226

18. Charakterystyka niektórych czynników szkodliwych i uciążliwych – M. Gałusza, A. Słomka / 229
18.1. Hałas i hałas ultradźwiękowy / 229
18.1.1. Informacje podstawowe / 229
18.1.2. Skutki oddziaływania hałasu na organizm człowieka / 231
18.1.3. Ocena ryzyka zawodowego / 233
18.1.4. Środki przeciwdziałania hałasowi / 233
18.1.4.1. Eliminowanie lub ograniczanie narażenia / 233
18.1.4.2. Środki ochrony / 234
18.1.4.3. Profilaktyka / 235
18.1.5. Badania i pomiary / 235
18.2. Drgania mechaniczne / 236
18.2.1. Informacje podstawowe / 236
18.2.2. Źródła drgań / 237
18.2.3. Wpływ drgań na organizm człowieka / 238
18.2.4. Ocena ryzyka zawodowego / 239
18.2.5. Środki przeciwdziałania drganiom mechanicznym / 240
18.2.5.1. Eliminowanie lub ograniczanie narażenia / 240
18.2.5.2. Środki ochrony / 241
18.2.5.3. Profilaktyka / 241
18.2.6. Badania i pomiary / 241
18.3. Mikroklimat / 242
18.3.1. Informacje podstawowe / 242
18.3.2. Mikroklimat gorący / 242
18.3.3. Mikroklimat zimny / 243
18.3.4. Badania i pomiary / 244
18.4. Promieniowanie optyczne / 245
18.4.1. Informacje ogólne / 245
18.4.2. Ocena ryzyka zawodowego / 247
18.4.3. Skutki oddziaływania promieniowania optycznego na organizm ludzki / 248
18.4.3.1. Promieniowanie widzialne / 248
18.4.3.2. Promieniowanie nadfioletowe / 248
18.4.3.3. Promieniowanie podczerwone / 249
18.4.3.4. Promieniowanie laserowe / 250
18.4.4. Środki przeciwdziałania promieniowaniu optycznemu / 250
18.4.4.1. Eliminowanie lub ograniczanie narażenia / 250
18.4.4.2. Środki ochrony / 251
18.4.4.3. Profilaktyka / 251
18.4.4.4. Środki ochrony przed promieniowaniem nadfioletowym / 252
18.4.4.5. Środki ochrony przed promieniowaniem podczerwonym / 252
18.4.4.6. Środki ochrony przed promieniowaniem laserowym / 252
18.4.5. Pomiary i badania / 252
18.5. Pola i promieniowanie elektromagnetyczne / 253
18.5.1. Informacje podstawowe / 253
18.5.2. Oddziaływanie pola-EM w przestrzeni pracy / 254
18.5.3. Obowiązki użytkownika / 257
18.5.4. Środki przeciwdziałania / 259
18.5.5. Badania i pomiary / 260
18.6. Prąd elektryczny / 261
18.6.1. Informacje podstawowe / 261
18.6.2. Zagrożenia porażeniowe / 262
18.6.3. Środki ochrony przeciwporażeniowej / 262
18.6.3.1. Organizacyjne środki ochrony / 262
18.6.3.2. Techniczne środki ochrony / 263
18.7. Promieniowanie jonizujące / 264
18.7.1. Informacje ogólne / 264
18.7.2. Wymagania dla pracowni i urządzeń / 265
18.7.3. Kwalifikacje pracowników / 267
18.7.4. Środki ochrony przed promieniowaniem jonizującym / 267
18.8. Czynniki chemiczne / 268
18.8.1. Informacje podstawowe / 268
18.8.2. Karta charakterystyki substancji (mieszaniny) chemicznej / 270
18.8.3. Ocena ryzyka zawodowego / 270
18.8.4. Środki chroniące przed czynnikami chemicznymi / 271
18.8.4.1. Eliminowanie lub ograniczanie ryzyka zawodowego / 271
18.8.4.2. Środki ochrony / 273
18.8.5. Substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym / 274
18.8.6. Badania i pomiary / 275
18.9. Pyły / 276
18.9.1. Informacje ogólne / 276
18.9.2. Oddziaływanie pyłów na organizm człowieka / 276
18.9.3. Badania i pomiary / 277
18.10. Czynniki biologiczne / 277
18.10.1. Informacje podstawowe / 278
18.10.2. Ocena ryzyka zawodowego / 279
18.10.3. Dodatkowa ochrona pracowników / 280
18.11. Czynniki psychofizyczne / 281
18.11.1. Informacje podstawowe / 281
18.11.2. Zdrowotne skutki stresu / 282
18.11.3. Zwalczanie stresu związanego z pracą / 283
18.11.4. Niektóre stresory / 284
18.11.4.1. Monotonia pracy / 284
18.11.4.2. Monotypia / 284
18.11.4.3. Mobbing / 284
Literatura do części V / 285

VI. Procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia

19. Prace szczególnie niebezpieczne – M. Gałusza / 286
19.1. Przepisy ogólne / 286
19.2. Prace szczególnie niebezpieczne wynikające z rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp / 287
19.2.1. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części / 287
19.2.2. Prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych (prace w zbiornikach) / 288
19.2.3. Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych / 289
19.2.4. Prace na wysokości / 293
19.3. Prace niebezpieczne określone w innych aktach prawnych / 294

20. Transport wewnętrzny i magazynowanie – A. Słomka, (20.1 i 20.2), M. Gałusza (20.3, 20.4, 20.6), L. Michalski, P. Nowak-Borysławski (20.5) / 303
20.1. Informacje podstawowe / 303
20.2. Drogi transportowe / 304
20.3. Ładunek / 306
20.3.1. Przemieszczanie jednostek ładunkowych / 306
20.3.2. Zabezpieczanie ładunków w czasie transportu / 306
20.3.3. Znakowanie opakowań / 307
20.4. Transport ręczny / 307
20.4.1. Informacje podstawowe / 308
20.4.2. Obowiązki pracodawcy dotyczące organizacji ręcznych prac transportowych / 308
20.4.3. Zasady ogólne organizacji ręcznych prac transportowych / 309
20.4.4. Ręczne przemieszczanie przedmiotu przez jednego pracownika / 311
20.4.5. Zespołowe ręczne przemieszczanie przedmiotów / 312
20.4.6. Przemieszczanie ładunków za pomocą poruszanych ręcznie wózków oraz taczek / 313
20.4.7. Przemieszczanie ładunków przy użyciu ręcznie napędzanych dźwignic / 314
20.4.8. Dopuszczalne granice wykonywania ręcznych prac transportowych dla kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią oraz młodocianych / 315
20.4.9. Przemieszczanie materiałów szkodliwych i niebezpiecznych / 318
20.5. Transport mechaniczny / 318
20.5.1. Wózki jezdniowe / 318
20.5.1.1. Rodzaje i podział wózków jezdniowych / 318
20.5.1.2. Technika transportu rzeczy i osób / 319
20.5.1.2.1. Transport ładunku (podjęcie, przewóz, składowanie) / 319
20.5.1.2.2. Transport ludzi (przewożenie lub podnoszenie) / 321
20.5.2. Suwnice i cięgniki / 322
20.5.2.1. Informacje podstawowe / 322
20.5.2.2. Ogólne wymagania bezpieczeństwa / 324
20.5.2.3. Podejmowanie ładunku, transport i składowanie / 324
20.5.2.4. Obsługa ładunków / 325
20.5.2.5. Technika podnoszenia, transportowania i opuszczania ładunku / 329
20.5.2.6. Składowanie ładunków / 337
20.5.2.7. Sygnały porozumiewawcze z hakowym (sygnalistą) / 338
20.5.2.8. Postępowanie w sytuacjach szczególnych / 338
20.5.2.8.1. Współpraca kilku urządzeń jednocześnie / 338
20.5.2.8.2. Postępowanie w przypadku, gdy na jednym torze jezdnym pracuje kilka urządzeń / 338
20.5.2.8.3. Postępowanie w przypadku, gdy urządzenia pracują na różnych poziomach / 339
20.5.2.8.4. Opuszczanie i podnoszenie ładunku przez otwory w stropach / 339
20.5.2.9. Postępowanie w sytuacjach awaryjnych / 339
20.5.2.9.1. Nadmierne rozkołysanie ładunku / 339
20.5.2.9.2. Awaria hamulców / 341
20.5.2.9.3. Brak zasilania / 341
20.5.3. Transport samochodowy / 342
20.5.3.1. Stanowisko pracy kierowcy / 342
20.5.3.2. Wymagania wobec kierowcy / 342
20.5.3.3. Wyposażenie pojazdu / 342
20.5.3.4. Wymogi dotyczące przewozu / 343
20.5.3.5. Ogólne zasady ruchu drogowego / 344
20.5.3.5.1. Włączanie się do ruchu / 345
20.5.3.5.2. Prędkość i hamowanie / 345
20.5.3.5.3. Zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu / 346
20.5.3.5.4. Wymijanie, omijanie i cofanie / 346
20.5.3.5.5. Wyprzedzanie / 346
20.5.3.5.6. Przecinanie się kierunków ruchu / 347
20.5.3.5.7. Ostrzeganie oraz jazda w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza / 348
20.5.3.5.8. Holowanie / 349
20.5.3.5.9. Porządek i bezpieczeństwo ruchu na drogach / 350
20.5.3.5.10. Zatrzymanie i postój / 351
20.5.3.5.11. Używanie świateł zewnętrznych / 352
20.6. Magazynowanie / 353
20.6.1. Informacje podstawowe / 353
20.6.2. Składowanie materiałów na regałach / 354
20.6.3. Składowanie materiałów w stosach / 354
20.6.4. Składowanie materiałów sypkich / 355
20.6.5. Magazynowanie butli z gazami technicznymi / 355
20.6.5.1. Gazy palne / 355
20.6.5.2. Gaz płynny / 356
20.6.6. Magazynowanie substancji niebezpiecznych i ich mieszanin / 356
Literatura do części VI / 357

VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz sytuacje awaryjne

21. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe – M. Gałusza (21.1-21.3, 21.7, 21.13), I. Romanowska-Słomka (21.4-21.6, 21.8-21.12) / 358
21.1. Definicje wypadków / 359
21.1.1. Wypadek przy pracy / 359
21.1.2. Śmiertelny wypadek przy pracy 3/ 60
21.1.3. Ciężki wypadek przy pracy / 360
21.1.4. Zbiorowy wypadek przy pracy / 360
21.1.5. Wypadek w drodze do pracy lub z pracy / 361
21.2. Charakterystyczne cechy wypadków / 361
21.2.1. Nagłość zdarzenia / 361
21.2.2. Przyczyna zewnętrzna zdarzenia / 361
21.2.3. Uraz lub śmierć / 362
21.2.4. Związek z pracą / 362
21.3. Postępowanie w razie wypadku przy pracy / 364
21.3.1. Działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie / 364
21.3.2. Zasady udzielania pomocy poszkodowanym / 365
21.3.3. Powiadomienie okręgowego inspektora pracy i prokuratora / 366
21.3.4. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy / 366
21.3.4.1. Oględziny miejsca wypadku / 369
21.3.4.2. Wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego w wypadku / 370
21.3.4.3. Zebranie informacji od świadków wypadku / 370
21.3.4.4. Zasięganie dodatkowych opinii / 370
21.3.4.5. Prawdopodobna wersja zdarzenia / 371
21.3.4.6. Sporządzenie dokumentacji powypadkowej / 371
21.3.5. Wypadek na terenie innego zakładu / 372
21.3.6. Odmowa zbadania wypadku / 373
21.3.7. Rejestr wypadków oraz statystyczna karta wypadku / 373
21.3.7.1. Rejestr wypadków przy pracy / 373
21.3.7.2. Statystyczna karta wypadku / 374
21.3.8. Wnioski powypadkowe / 374
21.3.9. Wypadki niepracownicze / 375
21.4. Analiza wypadków / 375
21.5. Badanie wypadków i zdarzeń potencjalnie wypadkowych / 378
21.5.1. Modele zdarzeń wypadkowych. Metody badania wypadków / 378
21.5.2. Etapy badania wypadków / 380
21.6. Koszty wypadków przy pracy / 382
21.6.1. Koszty bezpieczeństwa i higieny pracy / 383
21.6.2. Korzyści zarządzania bezpieczeństwem dla zakładu pracy / 385
21.6.3. Wyznaczanie kosztów wypadków. Koszt społeczny wypadku / 386
21.7. Postępowanie w sprawie chorób zawodowych / 388
21.7.1. Związek choroby z warunkami pracy / 388
21.7.2. Postępowanie dotyczące chorób zawodowych / 388
21.7.2.1. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej / 389
21.7.2.2. Rozpoznanie choroby zawodowej / 390
21.7.2.3. Stwierdzenie choroby zawodowej / 390
21.7.3. Obowiązki pracodawcy związane z chorobami zawodowymi / 392
21.8. Analiza chorób zawodowych / 393
21.9. Badanie chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy / 394
21.10. Koszty chorób zawodowych / 395
21.11. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych / 396
21.11.1. Rodzaje świadczeń / 396
21.11.2. Pozbawienie poszkodowanego prawa do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy / 397
21.11.3. Świadczenia na podstawie prawa cywilnego / 399
21.12. Zróżnicowana składka wypadkowa dla pracodawców / 400
21.12.1. Kategorie ryzyka dla płatników składek / 400
21.12.2. Kategorie ryzyka dla grup działalności / 401
21.13. Wypadki w drodze do pracy lub z pracy / 402

22. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach – G. Gałuszka / 405
22.1. Organizacja akcji ratunkowej / 405
22.1.1. Wezwanie pomocy / 405
22.1.2. Bezpieczeństwo akcji ratunkowej / 405
22.1.3. Apteczka pierwszej pomocy / 406
22.1.4. Wsparcie psychologiczne / 407
22.2. Kolejność czynności ratunkowych / 408
22.2.1. Ocena bezpieczeństwa / 408
22.2.2. Ocena przytomności / 409
22.2.3. Wołanie o pomoc / 409
22.2.4. Udrożnienie górnych dróg oddechowych / 409
22.2.5. Ocena oddechu / 410
22.2.6. Uciskanie klatki piersiowej / 410
22.2.7. Sztuczna wentylacja / 411
22.2.8. Podstawowe zasady resuscytacji osoby dorosłej z wykorzystaniem automatycznego defibrylatora (AED) / 411
22.3. Pozycje ułożeniowe / 414
22.3.1. Pozycja bezpieczna / 414
22.3.2. Pozycja na wznak / 414
22.3.3. Ułożenie na wznak z poduszką pod kolanami / 415
22.3.4. Ułożenie przeciwwstrząsowe / 415
22.3.5. Ułożenie z uniesionym tułowiem / 416
22.3.6. Ułożenie półsiedzące / 416
22.4. Pierwsza pomoc w określonych przypadkach / 417
22.4.1. Rany / 417
22.4.2. Krwotoki / 417
22.4.3. Oparzenia / 418
22.4.3.1. Oparzenia termiczne / 418
22.4.3.2. Oparzenia chemiczne / 419
22.4.4. Porażenie prądem elektrycznym / 419
22.4.5. Urazy kostne i stawowe / 420
22.4.5.1. Skręcenie / 420
22.4.5.2. Zwichnięcie / 421
22.4.5.3. Złamania / 421
22.4.6. Uraz kręgosłupa / 422
22.4.7. Atak astmy oskrzelowej / 422
22.4.8. Atak padaczki (epilepsji) / 423
22.4.9. Zawał serca / 423
22.4.10. Cukrzyca / 424
22.4.11. Omdlenie / 424
22.4.12. Udar słoneczny / 425
22.4.13. Udar cieplny / 425
22.4.14. Wstrząs / 426
22.4.14.1. Wstrząs hypowolemiczny (krwotoczny) / 426
22.4.14.2. Wstrząs kardiogenny (sercowy) / 427
22.4.14.3. Wstrząs anafilaktyczny (uczuleniowy) / 427
22.4.15. Zadławienie / 428
22.5. Psychologia akcji ratunkowej / 430

23. Postępowanie w sytuacji zagrożenia pożarowego – K.T. Kociołek / 430
23.1. Podstawowe pojęcia / 430
23.2. Rodzaje i przyczyny pożarów / 431
23.3. Podręczny sprzęt gaśniczy / 432
23.3.1. Koc gaśniczy / 432
23.3.2. Hydrant wewnętrzny / 432
23.3.3. Gaśnice / 432
23.3.3.1. Gaśnica proszkowa / 432
23.3.3.2. Gaśnica śniegowa / 432
23.3.3.3. Gaśnicowa ze zbijakiem pianowa lub proszkowa / 433
23.4. Zasady gaszenia pożarów za pomocą gaśnic / 433
23.5. Oznakowanie przeciwpożarowe i ewakuacyjne / 436
23.6. Zasady ewakuacji / 437
Literatura do części VII / 438

VIII. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy – S. Wieczorek

24. Przedmiot i zakres badań ergonomii / 439

25. Czynniki ergonomiczne w projektowaniu / 444
25.1. Wybrane zasady i zalecenia ergonomiczne w projektowaniu maszyn i urządzeń / 444
25.1.1. Struktura przestrzenna stanowiska pracy / 444
25.1.2. Urządzenia sterownicze / 447
25.1.3. Urządzenia wskaźnikowe (sygnalizacyjne) / 453
25.2. Zalecenia ergonomiczne i wymagania bezpieczeństwa w projektowaniu procesów technologicznych i obiektów / 461

26. Czynniki ergonomiczne w organizacji pracy / 468
26.1. Metody badania procesu i stanowiska pracy / 468
26.2. Aktywność ruchowa podczas pracy / 473
26.3. Rytm pracy / 478

27. Ergonomiczna ocena maszyn, urządzeń i warunków pracy / 479
27.1. Ocena układów ergonomicznych / 479
27.2. Ocena warunków pracy / 481

28. Ergonomiczny wymiar błędów ludzkich / 483
28.1. Źródła błędów człowieka w pracy / 483
28.2. Klasyfikacja błędów człowieka w pracy / 493
28.3. Uwarunkowania bezpiecznych zachowań pracowników / 497

29. Usprawnianie warunków pracy / 503
29.1. Metody i techniki organizatorskie usprawniania pracy / 503
29.2. Rola środków ochronnych w usprawnianiu warunków pracy / 504

30. Przydatność ergonomicznych zasad metodologicznych do badania ryzyka wypadkowego w pracy / 505
Literatura do części VIII / 508

IX. Profilaktyka

31. Profilaktyczna ochrona zdrowia – M. Gałusza / 509
31.1. Czynniki szkodliwe dla zdrowia / 509
31.2. Służba medycyny pracy / 510
31.3. Badania i orzeczenia lekarskie / 512
31.4. Profilaktyczne posiłki i napoje / 514

32. Szkolenia z zakresu bhp – A. Słomka (32.9), M. Gałusza (32.1-8) / 515
32.1. Przepisy ogólne / 515
32.2. Cele szkolenia / 516
32.3. Organizatorzy szkoleń / 516
32.4. Warunki i rodzaje szkolenia / 518
32.5. Przebieg szkolenia wstępnego / 520
32.6. Metody prowadzenia instruktażu stanowiskowego / 521
32.7. Dokumentowanie szkolenia wstępnego / 521
32.8. Szkolenie okresowe / 522
32.9. Metody szkolenia w dziedzinie bhp / 523

33. Ryzyko zawodowe – jego analiza i ocena – I. Romanowska-Słomka, A. Słomka / 525
33.1. Ocena ryzyka / 525
33.1.1. Cele oceny ryzyka / 525
33.1.1.1. Identyfikacja zagrożeń na stanowisku pracy i związanego z nimi ryzyka zawodowego / 526
33.1.1.2. Środki ochrony a zidentyfikowane zagrożenie / 526
33.1.1.3. Wybór materiałów, wyposażenia stanowisk oraz organizacji pracy / 526
33.1.1.4. Priorytety w eliminowaniu lub ograniczaniu ryzyka zawodowego / 527
33.1.1.5. Poziom ryzyka zawodowego a odpowiednie środki ochronne / 527
33.1.1.6. Zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy / 527
33.1.1.7. Wykazanie znajomości ryzyka zawodowego organom nadzoru i kontroli / 527
33.1.2. Kiedy wykonywać ocenę ryzyka zawodowego / 527
33.1.2.1. Tworzenie nowych stanowisk pracy / 528
33.1.2.2. Wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy / 528
33.1.2.3. Zmiana dopuszczalnego poziomu czynników środowiska pracy / 528
33.1.2.4. Wprowadzenie zmian związanych z zastosowaniem środków ochrony / 528
33.1.2.5. Obcy pracownicy / 528
33.1.2.6. Okresowa ocena ryzyka / 529
33.1.3. Wymagania gwarantujące poprawną ocenę ryzyka / 529
33.1.3.1. Zapewnienie niezbędnych zasobów / 529
33.1.3.2. Wyznaczenie niezbędnych osób / 530
33.1.3.3. Szkolenie osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego / 530
33.1.3.4. Udział pracowników w ocenie ryzyka zawodowego / 531
33.1.3.5. Dostęp do potrzebnych informacji 531
33.1.3.6. Sporządzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy / 531
33.1.3.7. Określenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym / 532
33.1.4. Algorytm oceny ryzyka zawodowego / 532
33.1.4.1. Charakterystyka obiektu oceny ryzyka zawodowego / 534
33.1.4.2. Identyfikacja zagrożeń / 538
33.1.4.3. Szacowanie ryzyka / 540
33.1.4.4. Wartościowanie ryzyka / 542
33.1.4.5. Porównywanie ryzyka zawodowego / 542
33.1.4.6. Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego / 542
33.2. Dokumentowanie oceny ryzyka / 544
33.3. Informowanie o ryzyku zawodowym / 546
33.4. Metody badania zagrożeń i szacowania ryzyka / 547
33.4.1. Matryce ryzyka / 548
33.4.1.1. Wstępna analiza zagrożeń PHA / 548
33.4.1.2. Matryca Ryzyka 2 / 548
33.4.1.3. Matryca Ryzyka 3 / 549
33.4.1.4. Matryca Ryzyka 4 / 549
33.4.1.5. Analiza bezpieczeństwa pracy JSA / 549
33.4.1.6. Matryca Ryzyka 5 / 549
33.4.1.7. Matryca Ryzyka – BS 8800 / 549
33.4.1.8. Matryca Ryzyka 6 / 550
33.4.1.9. Matryca Ryzyka (wg normy PN-N-18002) / 550
33.4.2. Wskaźniki ryzyka / 550
33.4.2.1. Wskaźnik Ryzyka RISC SCORE / 550
33.4.2.2. Wskaźnik ryzyka 2 / 550
33.4.2.3. Metoda pięciu kroków – FIVE STEPS / 550
33.4.2.4. Wskaźnik Ryzyka WPR / 551
33.4.2.5. Wskaźnik Ryzyka 555 / 551
33.4.3. Grafy ryzyka / 551
33.4.3.1. Graf Ryzyka 1 / 551
33.4.3.2. Graf Ryzyka 2 / 551
33.4.4. Inne metody oceny ryzyka zawodowego / 552
33.4.4.1. Ocena ryzyka zawodowego dla czynników mierzalnych / 552
33.4.4.2. Analiza skutków i przyczyn błędów FMEA / 552
33.4.4.3. Kalkulatory ryzyka / 552
33.4.4.4. Ocena ryzyka zawodowego grup pracowników szczególnie narażonych / 553
33.4.5. Wybór metody oceny ryzyka zawodowego / 553
33.5. Omówienie niektórych metod oceny ryzyka / 554
33.5.1. Wskaźnik Ryzyka RISK SCORE / 554
33.5.2. Metoda pięciu kroków – FIVE STEPS / 556
33.5.3. Matryca ryzyka (wg normy PN-N-18002) / 558
33.5.4. Ocena ryzyka zawodowego dla czynników mierzalnych / 561

34. Wdrażanie i integracja systemów zarządzania A. Słomka (34.1-34.3, 34.5, 34.6), M. Gałusza (34.4) / 564
34.1. Wiadomości wstępne / 564
34.2. System zarządzania jakością / 565
34.3. System zarządzania środowiskowego / 566
34.4. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy / 569
34.4.1. Informacje podstawowe / 569
34.4.2. Przywództwo i współudział pracowników / 572
34.4.3. Planowanie / 573
34.4.3.1. Działania odnoszące się do ryzyk i szans / 573
34.4.3.2. Cele BHP / 574
34.4.4. Wsparcie / 574
34.4.5. Działania operacyjne / 575
34.4.6. Ocena efektów działania / 575
34.4.6.1. Monitorowanie, pomiary, analiza i ocena efektów działania / 575
34.4.6.2. Audit wewnętrzny / 576
34.4.6.3. Przegląd zarządzania / 576
34.4.7. Doskonalenie / 576
34.4.7.1. Incydenty, niezgodności i działania korygujące / 576
34.4.7.2. Ciągłe doskonalenie / 576
34.5. Sposoby integracji systemów zarządzania / 577
34.6. Korzyści wynikające z integracji systemów zarządzania / 581

35. Kultura bezpieczeństwa i higieny pracy – M. Gałusza / 582
35.1. Podstawowe definicje i określenia / 582
35.2. Badanie poziomu kultury bezpieczeństwa i higieny pracy / 583
35.2.1. Informacje podstawowe / 583
35.2.2. Zasady prowadzenia badania 585
35.2.2.1. Cel badania / 585
35.2.2.2. Etapy i proces pomiaru / 586
35.2.3. Wybrane narzędzia pomiaru kultury bezpieczeństwa / 587
35.2.3.1. Wywiady / 587
35.2.3.2. Obserwacje / 587
35.3. Uwagi końcowe / 589

36. Ocena zgodności i normalizacja – M. Gałusza / 589
36.1. Systemy oceny zgodności / 589
36.1.1. Informacje podstawowe / 589
36.1.2. Zasady funkcjonowania oceny zgodności / 590
36.1.3. System kontroli wyrobów / 592
36.1.4. System nadzoru rynku / 593
36.1.5. Oznakowanie CE / 593
36.2. Normalizacja / 594
36.2.1. Informacje podstawowe / 594
36.2.2. Polskie Normy i inne dokumenty normalizacyjne / 594
36.2.3. Znak zgodności z Polską Normą / 594

37. Nowoczesne rozwiązania techniczno-organizacyjne wpływające na poprawę bhp – M. Kluk / 595
37.1. Wentylacja i klimatyzacja / 595
37.1.1. Informacje podstawowe / 595
37.1.2. Parametry powietrza / 597
37.1.3. Urządzenia pomocne w sterowaniu mikroklimatem / 599
37.2. Środki ochronne / 601
37.2.1. Środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenie u źródła / 601
37.2.2. Środki ochrony zbiorowej / 602
37.2.3. Środki organizacyjne i proceduralne / 603
37.2.4. Środki ochrony indywidualnej / 603

38. Środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze – M. Gałusza / 603
38.1. Informacje podstawowe / 603
38.2. Zasadnicze wymagania dla środków ochrony indywidualnej (ŚOI) / 604
38.3. Ocena zgodności oraz oznakowanie CE środków ochrony indywidualnej / 611
38.3.1. Zgodność ŚOI / 611
38.3.1.1. Domniemanie zgodności ŚOI / 611
38.3.1.2. Deklaracja zgodności ŚOI / 612
38.3.1.3. Oznakowanie CE / 613
38.3.2. Ocena zgodności / 614
38.3.2.1. Kategorie zagrożeń w odniesieniu do ŚOI / 614
38.3.2.2. Procedury oceny zgodności / 614
38.3.2.3. Wewnętrzna kontrola produkcji (Moduł A) / 615
38.3.2.4. Badanie typu UE (Moduł B) / 615
38.3.2.5. Zgodność z typem w oparciu o wewnętrzną kontrolę produkcji (Moduł C) / 618
38.3.2.6. Zgodność z typem w oparciu o wewnętrzną kontrolę produkcji oraz nadzorowane kontrole produktu w losowych odstępach czasu (Moduł C2) / 619
38.3.2.7. Zgodność z typem w oparciu o zapewnienie jakości procesu produkcji (Moduł D) / 620
38.4. Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej / 623
38.5. Odzież i obuwie robocze / 631
Literatura do części IX / 632

Bibliografia / 633
Wykaz rysunków / 635
Wykaz tabel / 640
Wykaz aktów prawnych wymienionych w poradniku / 643