Finanse cyfrowe: wykluczenie finansowe seniorów na rynku finansowym

Opis

Intuicyjnie zawsze wymienia się ludzi starszych jako przykład wykluczenia cyfrowego. Chcieliśmy poznać głębiej ten problem, a przede wszystkim zweryfikować rozmiary i przyczyny tego zjawiska. Zaprojektowaliśmy wielostronne podejście do problemu, zbadanie rozmaitych czynników mogących mieć wpływ na wykluczenie osób starszych na rynku finansowym, wzajemne ich powiązania, a także istniejące już działania mające pomóc tej grupie społeczeństwa w przybliżeniu się do załatwiania spraw drogą elektroniczną. Nie było to łatwe, bowiem brakuje wielu informacji w podziale na grupy wiekowe, zwłaszcza wydzielenia grupy najstarszych.

W opracowaniu podjęto próbę ukazania problemów związanych z dostępem do rynku finansowego, ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych. Ich słabsza pozycja na tym rynku jest powszechnie znana, chociażby z doniesień o ofiarach nadużyć ze strony instytucji finansowych i innych podmiotów działających w otoczeniu tego rynku. Starsi klienci mają niemal zawsze słabszą pozycję w stosunku do profesjonalnych pracowników instytucji finansowych oraz „profesjonalnych” oszustów z pseudo-instytucji finansowych, oferujących różne interesy życia.

Poszczególne rozdziały zajmują się różnymi aspektami wykluczenia finansowego, wykluczenia na rynku finansowym i wykluczenia cyfrowego. Pokazują, jak niełatwo jest połączyć te wszystkie formy wykluczenia i zbadać ich wpływ na sytuację ludzi starszych na rynku finansowym, określając który aspekt jest decydujący, a który ma mniejsze znaczenie. Wszyscy formułują mniej lub bardziej szczegółowe wnioski, zmierzając jednak w tym samym kierunku konieczności zapobiegania wykluczeniu cyfrowemu seniorów. Bo każde (czasami niestety świadome) wykluczenie jest przejawem nierówności w traktowaniu i formą dyskryminacji.

Spis treści

Wstęp (J. Monkiewicz, A. Wiktorow, L. Gąsiorkiewicz) / 7

1. Wykluczenie finansowe i cyfrowe ludzi starszych: aspekty ekonomiczne i społeczne (A. Wiktorow) / 11
1.1. Wprowadzenie / 11
1.2. Starzenie się społeczeństwa. Kryteria starości. Demografia – stan obecny i prognoza / 12
1.3. Sytuacja materialna ludzi starszych w Polsce, możliwość wykluczenia finansowego / 17
1.4. Korzystanie z Internetu przez ludzi starszych, przejawy wykluczenia cyfrowego / 21
1.5. Ludzie starsi na rynku finansowym. Możliwe ograniczenie uczestnictwa jako skutek cyfryzacji / 23
1.6. Podsumowanie / 31
Bibliografia / 32

2. Finanse cyfrowe: kwestie koncepcyjne (P. Gołąb, J. Monkiewicz) / 34
2.1. Wprowadzenie / 34
2.2. Finanse alternatywne / 35
2.3. Fintech / 38
2.4. Finanse cyfrowe / 41
2.4.1. Funkcje biznesowe w obszarze finansów cyfrowych / 43
2.4.2. Fundament technologiczny: technologie i koncepcje technologiczne / 48
2.4.3. Instytucje i rynki finansów cyfrowych / 51
2.5. Podsumowanie / 53
Bibliografia / 54

3. Wykluczenie cyfrowe na rynku usług finansowych: wymiary zjawiska (B. Czerwiński) / 56
3.1. Wprowadzenie / 56
3.2. Pojęcie wykluczenia cyfrowego / 56
3.3. Wykluczenie z usług finansowych a wykluczenie cyfrowe / 60
3.4. Wykluczenie cyfrowe na polskim rynku finansowym oraz w innych krajach europejskich / 63
3.5. Konsekwencje wykluczenia cyfrowego w usługach finansowych / 67
3.6. Podsumowanie / 69
Bibliografia / 70

4. Konteksty zapobiegania wykluczeniu finansowemu seniorów (K. Szczepańska) / 73
4.1. Wprowadzenie / 73
4.2. Pojęcie jakości życia / 75
4.3. Jakość życia seniorów / 78
4.4. Jakość życia seniorów w polityce społecznej / 86
4.5. Podsumowanie / 94
Bibliografia / 96

5. Przeciwdziałanie wykluczeniu finansowemu i cyfrowemu seniorów na przykładzie ZUS – doświadczenia, działania, perspektywy (J. Dziekan) / 99
5.1. Wprowadzenie / 99
5.2. Seniorzy – poziom ubankowienia / 101
5.3. Czynniki zachęcające do korzystania z bankowości / 104
5.4. Działania ZUS na rzecz zwiększenia ubankowienia klientów / 104
5.5. Cyfrowy senior w ZUS / 106
5.6. Perspektywy dla cyfrowego ZUS / 111
5.7. Podsumowanie / 111
Bibliografia / 112

6. Wykluczenie cyfrowe seniorów na rynku finansowym – przegląd stanu badań krajowych (T. Jedynak, W. Sułkowska) / 113
6.1. Wprowadzenie / 113
6.2. Badania nad wykluczeniem cyfrowym seniorów w Polsce – ujęcie bibliometryczne / 113
6.3. Obszary badań nad wykluczeniem cyfrowym seniorów w krajowym piśmiennictwie / 116
6.3.1. Badania teoretyczno-koncepcyjne i systematyzujące / 116
6.3.2. Badania empiryczne / 118
6.3.3. Badania opierające się na technikach ilościowych / 121
6.4. Zakres prowadzonych badań / 121
6.5. Podsumowanie / 126
Bibliografia / 127
Zakończenie (J. Monkiewicz, A. Wiktorow, L. Gąsiorkiewicz) / 133